Historia zamku

Wprawdzie nie odnaleziono dotychczas dokumentów bezpośrednio odnoszących się do budowy zamku w Darłowie, ale wyniki badań archeologicznych i architektonicznych oraz przesłanki historyczne umożliwiają datowanie powstania zamku na II połowę XIV wieku. Był to okres panowania księcia Bogusława V i Elżbiety, córki Kazimierza Wielkiego. Książę w roku 1352 zakupił od bogatej mieszczki darłowskiej - Elżbiety von Behr - wyspę wraz z młynem, z myślą o budowie na niej warowni. Lata 1352-1372 to czas szybko postępujących prac budowlanych. W ciągu tego dwudziestolecia wyrósł na wyspie zamek (I faza), który w swym głównym zarysie przetrwał do dnia dzisiejszego. Dzieło Bogusława V było obiektem tak reprezentacyjnym, że już w roku 1372 odbył się w jego murach zjazd książąt pomorskich - braci i kuzynów Bogusława.

Faza I

Pierwotny zamek gotycki, usytuowany w południowej części miasta, założono na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 32 x 34 metry. Dziedziniec otoczony był murem obronnym o wysokości około 14 metrów zwieńczonym blankami. Wjazd do zamku od strony miejskiej prowadził przez most na kanale młyńskim i podzamcze do bramy w murze obronnym skrzydła północnego. Nad bramą nadbudowano strzelnicę i ganek dla straży zamkowej. Zabudowania zamkowe usytuowane były wzdłuż wschodniej i południowej linii muru obronnego. Po wschodniej stronie bramy północnej wybudowano trzypiętrowy budynek mieszkalny dla załogi, połączony w parterze z dużą, czteroprzęsłową salą, przykrytą sklepieniem gwiaździstym, która pełniła rolę sali rycerskiej. W narożniku południowo-wschodnim posadowiono dwupiętrowy budynek mieszkalny - zwany w źródłach „łącznikiem" (Zwischenbau) - prawdopodobnie przeznaczony dla zarządcy książęcego. Wysunięta w kierunku południowym trzypiętrowa wieża (o wysokości 23 metrów) z przejazdem bramnym na folwark, gospodarcze podzamcze i zastawki do łowienia łososi pełniła funkcje obronne. Miała ona chronić zamek, miasto i port przed niespodziewanym atakiem od południa. Do wieży przylegało dwutraktowe skrzydło południowe - największy i najważniejszy wówczas budynek. Mieścił on na parterze salę reprezentacyjną, w której koncentrowało się życie zamku, a na piętrach pomieszczenia mieszkalne rodziny książęcej. Cala komunikacja w zamku odbywała się poprzez schody biegnące w grubości muru obwodowego. Do dziś zachowały się dwa ciągi schodów prowadzących z parteru skrzydła południowego do pomieszczeń w wieży: do pierwotnej kaplicy na I piętrze oraz do pomieszczenia straży na II i książęcego skarbca na III piętrze. Na przestrzeni XV i XVI wieku podejmowano liczne prace nad rozbudową i modernizacją zamku. Pomimo że kolejni Gryfici traktowali Darłowo tylko jako siedzibę czasową, dokładali starań, by zamek nabierał blasku i splendoru godnego książęcej rezydencji. Pierwszym władcą, który unowocześnił system obronny i rozbudował zamek, był książę Eryk I Pomorski. Działo się to w latach 1449-59, gdy po utracie tronów Skandynawii stary i zgorzkniały, lecz nie mniej wojowniczy, powrócił na swoje dziedzictwo. W obrysie pierwotnych murów obronnych książę wybudował skrzydło zachodnie - dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne - oraz opasał zamek drugim obwodem murów obronnych (II faza).

Faza II

Mury te stanowiły być może przedpiersie wałów, na których - jak wiemy z dokumentów - Eryk ustawił armaty w czasie zatargu z mieszczanami darłowskimi. Małe rozmiary dziedzińca były prawdopodobnie przyczyną dokonania przez księcia Bogusława X kolejnej rozbudowy zamku. Około roku 1480 rozebrano wybudowane przez Eryka skrzydło zachodnie. Od zewnątrz, na całej długości zachodniego muru obwodowego, dostawiono nowe, podpiwniczone, trzykondygnacyjne skrzydło tzw. wieprzańskie (III faza).

Faza III

Było to odtąd reprezentacyjne skrzydło mieszkalne, nazywane również domem księżnej Zofii - „Białej Damy" darłowskiego zamku. Mieściło ono na parterze pomieszczenia gospodarcze, a na I i II piętrze apartamenty dworskie. Aby zwiększyć wymiary dziedzińca, książę rozebrał także wewnętrzny trakt skrzydła południowego, które straciło na znaczeniu - stało się siedzibą zarządcy zamku i załogi rycerskiej. Zamek był jednak wciąż za mały dla rosnących potrzeb dworu książęcego. Inicjatorem kolejnej rozbudowy, znacznie zmieniającej sylwetę zamku, był w I połowie XVI wieku książę Barnim XI (IV faza).

Faza IV

Za jego panowania skrzydło wschodnie nadbudowano o dwie kondygnacje. Powstały w ten sposób: sala reprezentacyjna na I piętrze (zwana także salą przyjęć lub taneczną) i zespół apartamentów mieszkalnych na II piętrze. Równocześnie zlikwidowano fragment dawnego budynku, usytuowanego w narożniku północno-wschodnim, wznosząc na jego miejsce wieżową klatkę schodową, a salę rycerską przedłużono o jedno przęsło w kierunku północnym. Skrzydło południowe podniesiono o jedno piętro oraz dobudowano doń spiralną klatkę schodową. Również wieża uległa podwyższeniu o dwie kondygnacje użytkowo-obronne (do wysokości 26 metrów). Prace budowlane zainicjowane przez Barnima XI były ostatnią, gotycką w swym charakterze fazą rozbudowy zamku. Średniowieczny zamek w ostatecznej formie z I połowy XVI wieku składał się z trzech skrzydeł: wschodniego, południowego i zachodniego (wieprzańskiego) oraz wieży bramnej, przez którą łączył się z gospodarczym podzamczem od strony południowej. Następny etap rozbudowy zamku podjął około roku 1571 książę Jan Fryderyk (1542-1600). Etap ten ograniczał się do wzniesienia po zewnętrznej stronie północnego muru obwodowego, w miejscu dawnej bramy północnej, czterokondygnacyjnego budynku bramnego z wystrojem renesansowym (V faza).

Faza V

Ten niepodpiwniczony budynek mieścił w przyziemiu przejazd bramny (w kierunku miasta) i pomieszczenia gospodarcze. Na I piętrze znajdowała się tzw. mała jadalnia, a na II piętrze - sypialnia. Ostatnią kondygnację zajmowała prawdopodobnie pracownia krawiecka lub mieszkanie krawca zamkowego. Wzniesienie skrzydła północnego spowodowało przesunięcie fosy i budowę nowego mostu zwodzonego, łączącego zamek z miastem. Ostatnim księciem, który odbudował zamek po pożarze w 1624 r. był Bogusław XIV. W czasie remontu skrzydła wschodniego w pomieszczeniach na II i III piętrze (sala „przyjęć" i „zielona") wybito duże otwory okienne w murze obronnym. W sali „rycerskiej" zrezygnowano z odtworzenia sklepienia gwiaździstego, zastępując je stropem belkowym. Salę przystosowano do pełnienia funkcji sakralnej i od 1639 do 1805 roku służyła wiernym jako kaplica zamkowa p.w. św. Elżbiety. Bogate wyposażenie kaplica zawdzięczała księżnej Elżbiecie, żonie Bogusława XIV, która po śmierci męża w 1637 roku przejęła zamek i okręg darłowski jako swoje wdowie uposażenie i tu aż do śmierci wiodła skromny i pobożny żywot.