Wystawy stałe

Dopiero w XX wieku podjęto próby przywrócenia dawnej świetności Zamkowi Książąt Pomorskich w Darłowie.

W latach 1929-1935 przeprowadzono remont zamku z przeznaczeniem na siedzibę muzeum. Remont ten prowadzono bez badań archeologicznych i architektonicznych. Wykonano liczne przemurowania i adaptacje, m.in. nadbudowano łącznik i wykonano w nim klatkę schodową. Pomimo wielu nieścisłości historycznych i niedoskonałości adaptacyjnych przejęcie obiektu przez muzeum zakończyło proces dewastacji, a także zapewniło możliwość przetrwania w murach wielu zabytkowych elementów architektonicznych.

Pierwszą ekspozycję w zamku udostępniono 1 lipca 1930 roku. Od tego dnia datuje się działalność  Muzeum Powiatowego, które powstało głównie dzięki pasji Karla Rosenowa, pierwszego kierownika darłowskiego muzeum . Nie zniszczony w czasie II wojny światowej zamek przyjmował zwiedzających do marca 1945 roku. Po zakończeniu działań wojennych 1 lipca 1945 roku uruchomiono tu Muzeum Regionalne.

W latach 1971-1988 Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie doczekał się remontu kapitalnego i rewaloryzacji zgodnie z ówczesnymi wymogami konserwatorskimi. Remont został przeprowadzony przez Państwowe Przedsiębiorstwo Konserwacji Zabytków Oddział w Szczecinie według projektu opracowanego przez architektów Irenę i Michała Witwickich z Politechniki Warszawskiej.

Nadzór architektoniczno-konserwatorski sprawował mgr inż. arch. Janusz Nekanda-Trepka z Pracowni Konserwacji Zabytków w Szczecinie.

Plany odbudowy uwzględniły wszystkie zachowane źródła pisane i ikonograficzne, a także wyniki badań archeologicznych i architektonicznych przeprowadzonych przed i w czasie trwania remontu. Podstawowym celem rewaloryzacji było utrzymanie bryły zamku i układu wnętrz z nawiązaniem do początku XVII wieku oraz wyeksponowanie oryginalnych elementów architektonicznych faz gotyckich. Na szczególną uwagę zasługuję rekonstrukcja sklepienia gwiaździstego w Sali rycerskiej, fryzu i układu blend na północnym murze obwodowym, danskeru (latryny zamkowej) na zewnętrznej elewacji skrzydła wschodniego, klatek schodowych w grubości murów i renesansowego kominka na pierwszym piętrze budynku bramnego ( skrzydło północne). Prowadzone przez kilkanaście lat prace konserwatorsko remontowe zakończono jesienią roku 1988 i 22 października Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie ponownie udostępniono zwiedzającym. Muzeum funkcjonujące w zamku gromadzi eksponaty z zakresu wyposażenia wnętrz, rzemiosła artystycznego, etnografii pomorskiej, sztuki sakralnej i sztuki Wschodu.

W odrestaurowanej dawnej sali rycerskiej, zwanej również kaplicą zamkową, urządzono ekspozycję pomorskiej sztuki sakralnej ziemi sławieńskiej. Ekspozycja prezentuje rozwój poszczególnych dziedzin artystycznych służących liturgii kościelnej, obrządkowi pochówku zmarłych oraz upamiętnieniu fundatorów i osób zasłużonych do kościoła. Na szczególną jednak uwagę zasługuje ambona ufundowana przez księżnę Elżbietę, wdowę po Bogusławie XIV. Nie jest dokładnie znana proweniencja ambony, pochodzi ona prawdopodobnie z warsztatu pomorskiego lub północnoniemieckiego. Wykonana z drewna lipowego, zdobiona rzeźbami figuralnymi i polichromią, bogato złocona. Malowidła na balustradzie i korpusie ambony przedstawiają postacie biblijne, pięcioboczny korpus wsparty jest na figurze anioła i przykryty baldachimem. Ozdobne drzwi zwieńczone są herbem rodowym księżnej Elżbiety. Do najcenniejszych zabytków należą trzy późnogotyckie, XVI-wieczne rzeźby, wykonane w warsztatach pomorskich: św. Anna Samotrzeć z drewna dębowego z zachowanymi śladami polichromii, św. Krzysztof i Madonna z Dzieciątkiem z drewna lipowego, również z zachowanymi śladami polichromii. Rzeźba „Św. Anna Samotrzeć" pełniła rolę rekwizytu w filmie „Krzyżacy" wg powieści Henryka Sienkiewicza. Dużą wartość artystyczną i historyczną mają również zachowane XVII/XVIII- wieczne przykłady epitafiów, statki wotywne z końca XIX w., a także drewniane obramienia grobów z 1784 roku, które są jedynymi, zachowanymi przykładami nagrobków z terenu Pomorza.

W sali na I piętrze łącznika (niegdyś pomieszczenie mieszkalne) wystawione są osiemnasto- i dziewiętnastowieczne zabytki pomorskiej sztuki ludowej. Zrekonstruowany jest nadto duży fragment ściany szachulcowej z nie osłoniętymi fachami, w części wypełnionymi cegłą, kosznicą i słomą oraz szalowaniem. Ekspozycję uzupełniają obrazy olejne, grafiki i akwarele pomorskiego malarza, Otto Kuske (1886-1945). Akwarele z lat 40. XX wieku przedstawiają zabytkowe budownictwo ryglowe, bardzo powszechne na wsi pomorskiej.

W wieży zamkowej na I piętrze nad przejazdem bramnym (wejście z ganku) wyeksponowano medaliony władców Polski odlane w brązie według Pocztu Królów Polskich Jana Matejki (projekt współczesny Ewy Borys-Olszewskiej). Zostały one ufundowane dla muzeum przez Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Oddział w Koszalinie. Pomieszczenie to pełniło najprawdopodobniej rolę najstarszej kaplicy książęcej, a w XVII wieku apteki zamkowej. Dziś na szczególną uwagę zasługują elementy architektoniczne: gotyckie sklepienie krzyżowo-żebrowe i klatka schodowa w grubości muru prowadząca na parter skrzydła południowego.

W sali I piętro skrzydła południowego urządzono ekspozycję sztuki Wschodu - od Bliskiego Wschodu aż po Japonię. Kolekcję tę zapoczątkował jeszcze przed II wojną światową założyciel i pierwszy kustosz darłowskiego muzeum - Karl Rosenow. Powojenni kierownicy muzeum zafascynowani kulturą Wschodu, stopniowo zbiór uzupełniali. W kolekcji na szczególną uwagę zasługują dziewiętnastowieczne japońskie tsuby (jelce tarczowe szabli samurajskich) -bogato dwustronnie zdobione dekoracją ażurową lub reliefową o motywach zwierzęcych i roślinnych oraz chińskie figurki (XVI-XIXw).

Na ścianie I piętra wschodniej klatki schodowej wzrok przyciąga mapa Pomorza opracowana przez Eilharda Lubinusa (Lubbena) na początku XVII wieku. Mapa powstała z inicjatywy księcia Filipa II (1573-1618), którego wsparli jego bracia: Filip Juliusz z Wołogoszczy, Franciszek z Koszalina oraz Bogusław XIV i Jerzy II z Darłowa. Nad zadaniem zleconym przez księcia Filipa II Lubinus pracował od wiosny 1611 do jesieni 1617 roku. Mapa zwraca uwagę nie tylko wymiarami (wysokość 125 cm, szerokość 221 cm), ale również zawartymi w niej treściami. Lubinus przed przystąpieniem do pracy zapoznał się z gospodarczymi, prawnymi i historycznymi stosunkami na Pomorzu oraz przeprowadził badania terenowe w celu dokonania odpowiednich pomiarów (5793 obserwacje w 156 stacjach). 24 września 1611 roku Lubinus ze swymi współpracownikami był gościem na darłowskim zamku. W Darłowie dokonano 24 obserwacji. Owocem tych studiów jest zachowany w odpisie, liczący ponad 120 stron manuskrypt w języku niemieckim „Opis Pomorza Zachodniego". O walorach artystycznych mapy decydują niekiedy wręcz drobiazgowo odzwierciedlone dane, stosunkowo duża dokładność oraz nowatorski, jak na ówczesne czasy, sposób przekazywania danych. Na mapie w różny sposób sygnowane są miasta, miasteczka, wsie i osady, zamki i budowle o charakterze gospodarczym (karczmy, młyny, owczarnie itp.). W odmienny sposób zaznaczone są lasy iglaste i liściaste oraz tereny nizinne i wyżynne. Poza danymi typowo geograficznymi dzieło Lubinusa zawiera wiele innych danych nietypowych dla druków kartograficznych. W górnej części przedstawiono drzewa genealogiczne Gryfitów i książąt rugijskich. U dołu znajduje się siedem tablic zawierających opracowany przez Lubinusa „Krótki opis Pomorza i jego rzeczy godnych pamięci".

Z prawej strony zostały ukazane wizerunki książąt pomorskich współczesnych autorowi mapy oraz herb Pomorza i tarcze herbowe poszczególnych ziem wchodzących w jego skład. Na obramowanie mapy składają się 353 herby przedstawicieli pomorskich rodów szlacheckich (22 rody nie nadesłały swych godeł, stąd puste tarcze herbowe). Domknięcie mapy stanowi bordiura z 49 winiet miast Pomorza (trzeci od dołu po prawej stronie widok Darłowa - Rügenwalde) wykonanych przez osiadłego w Szczecinie holenderskiego malarza Johana Wolfartha. Ostateczny kształt nadał mapie amsterdamski sztycharz Mikołaj Geilkercken, który wykonał 12 płyt miedziorytniczych o wadze 6 funtów każda. Druk pierwszego nakładu mapy w ilości nie przekraczającej 20-30 egzemplarzy zakończono na jesieni 1618 roku.

Na II piętrze łącznika i I piętrze skrzydła wschodniego urządzono ekspozycję mebli barokowych i neobarokowych. W łączniku (kiedyś pokój muzykantów) uwagę zwraca garnitur mebli bogato dekorowanych snycerką ( szafy, stół, fotel, zegar) Ciekawym obiektem jest kołyska dworska tzw. „bezszmerowa”  dekorowana intarsjowanym motywem bociana. Ekspozycję  wzbogacają umieszczone w gablotach XVIII wieczne konwisarskie wyroby cynowe. Są to przedmioty codziennego użytku, wykonane przez mistrzów działających na terenie Słupska i Szczecina.

W pomieszczeniu na I piętrze skrzydła wschodniego pełniącym niegdyś rolę sali przyjęć (tanecznej, reprezentacyjnej) wzrok przyciąga stół „gdański" - wykonany z drewna dębowego na przełomie XVIII i XIX wieku w warsztacie gdańskim (lub elbląskim). Prostokątny blat fornirowany jest orzechem i hebanem, intarsjowany barwionym jaworem. Dolna część stołu jest bogato rzeźbiona - cztery orły z rozpostartymi skrzydłami, cztery siedzące lwy trzymające w łapach kartusze herbowe, liście akantu, kwiaty, owoce, herby miast (Gdańsk, Malbork, Elbląg) i polski orzeł.

Ściany sali przyjęć zdobią portrety książąt pomorskich związanych z Darłowem i zamkiem darłowskim, wykonane przez Elżbietę i Piotra Bakunów. Wizerunki książąt to kopie z galerii portretów książąt pomorskich w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Natomiast portrety księżnych są rekonstrukcjami z XVI-wiecznej genealogii Gryfitów Corneliusa Crommeny (znajduje się ona również w Muzeum Narodowym w Szczecinie).

Na ścianie po prawej stronie od wejścia znajduje się dużych rozmiarów gobelin przedstawiający „Powrót Eryka z Gotlandii" - współczesna wersja autorstwa Zofii Szreffel z Koszalina.

Na wprost wejścia do sali wisi dziesięciopolowy herb książąt pomorskich tzw. Wielki Herb Pomorza. Taki herb książąt pomorskich uformował się na przełomie XV i XVI wieku. Dziewięć pól zawiera godła poszczególnych ziem wchodzących w skład Księstwa Pomorskiego (Księstwo Szczecińskie, Księstwo Pomorskie, Księstwo Kaszubskie, Księstwo Wendyjskie, Księstwo Rugijskie. Ziemia Uznamska, Ziemia Bardzka, Hrabstwo Guczkowskie, Ziemia Wołogoska), dziesiąte pole jest puste (tzw. pole krwawe). Tarczę podtrzymują „dzicy mężowie" w hełmach: lewy - pomorski, prawy - rugijski. Środek tarczy nakryty jest hełmem szczecińskim. Obecnie sala przyjęć pełni również funkcję „sali ślubów".

Z sali przyjęć spiralną klatką schodową schodzimy na I piętro północnego budynku bramnego (dostawionego w II połowie XVI wieku). Pierwotnie kolebowo sklepione pomieszczenie pełniło funkcję tzw. małej jadalni. Dziś na szczególną uwagę zasługują w nim odkryte i zrekonstruowane oryginalne elementy architektoniczne: gotycki fryz i układ blend na pierwotnie zewnętrznym licu północnego muru kurtynowego oraz renesansowy kominek na ścianie wschodniej. Wewnątrz muru obwodowego zachowały się ślady pierwotnej komunikacji w grubości muru oraz ślady ganku dla straży.

W pomieszczeniu tym eksponowana jest historia zamku i Ziemi Darłowskiej. Godne obejrzenia są gotyckie cegły profilowane pochodzące z zamku i kościoła NMP, tłumaczenie aktu erekcyjnego oraz szkielet kota żywcem zamurowanego jako ofiara wotywna. Na wagę zasługują ponadto monety z okresu książęcego, notgeldy - papierowe pieniądze zastępcze drukowane w Darłowie na pocz. XX w. i tłoki pieczętne miejskie i cechowe. Wzrok przyciąga również dużych rozmiarów (139 x 172 cm) barwna mapa pow. sławieńskiego (dawnego Kreis Schlawe) z 1936 r. a także zbiór kilkudziesięciu pocztówek z widokiem zamku i miasta przed 1945 r.

Sala na II piętrze skrzydła północnego pełniła kiedyś funkcję sypialni. Dziś w pomieszczeniu tym szczególną uwagę zwraca późno-renesansowe łoże z baldachimem pochodzące z przełomu XVI i XVII wieku. Łoże wykonane jest z drewna orzechowego, posiada bogatą dekorację rzeźbiarską. Na wezgłowiu widoczne są między innymi dwa stylizowane delfiny, trzymające w pyskach szarfę. Na szarfie widnieje napis w języku włoskim: „Vinca talvolta morfeo 1'amore", co można przetłumaczyć: „Zwyciężaj sen miłością". Łoże to stanowiło kiedyś wyposażenie pałacu Podewilsów (pomorska rodzina szlachecka) w Krągu koło Polanowa. Ekspozycję uzupełniają meble rokokowe i klasycystyczne oraz barokowe portrety.

Kontynuując zwiedzanie Muzeum wracamy do skrzydła wschodniego zamku. W pomieszczeniu na II piętrze tego skrzydła eksponowane są XIX-wieczne meble i wyroby rzemiosła artystycznego wykonane w tzw. stylu biedermeier. Styl ten nazywany jest także stylem mieszczańskim.

Nie zawsze było to pomieszczenie jednoprzestrzenne. W XVI i na początku XVII wieku mieścił się tu zespół trzech apartamentów mieszkalnych, których ściany wybijane były zielonym adamaszkiem. Stąd nazwa „zielone mieszkania", a dziś - sala zielona. Architektoniczną ciekawostką w tym pomieszczeniu jest zrekonstruowany dansker - wywieszona przed elewację skrzydła wschodniego latryna zamkowa.

Wystrój sali uzupełniają między innymi obrazy znanego niemieckiego malarza, Richarda Zenke, urodzonego w Darłowie w roku 1901 (zmarł w 1980 r. w Niemczech).

Z sali tej przechodzimy do wschodniej klatki schodowej, gdzie  mieści się tzw. salonik bursztynowy.

W gablotach możemy podziwiać bursztyn nieobrobiony, rzeźby i bursztynową biżuterię.

Wschodnią klatką schodową udajemy się do piwnicy, gdzie zachowała się stara cela więzienna i XV-wieczny piec na ciepłe powietrze do ogrzewania sal mieszkalnych.

Po zwiedzeniu piwnicy udajemy się na dziedziniec. W bruku dziedzińca innym rodzajem kamienia zaznaczono zarys skrzydła zachodniego (erykowskiego) oraz wewnętrzny trakt skrzydła południowego (rozebrany około 1480 roku). Tutaj prezentowane są granitowe rzeźby znanego na Pomorzu artysty z Białogardu, Joachima Utecha.